viernes, 29 de octubre de 2010

A VUELTAS CON ESO TAN EXTRAÑO

Ay, ene lagun maiteok. Badirudi atera naizela zurrunbilo edo maelstrometik azkenean. Izan ere, nere tesis horren eremuan, badirudi lortu dudala filosofiaren prehistoria utzi eta aurrera egitea. Gauza zaila, ezen eta mago, poeta, mistiko, adibino eta antzekoen mundua benetan da interesgarri. Nolatan filosofiak hainbeste zor dion "mitologiari", "erlijioari", "poesiari", "teologiari"... Kakotxen artean beti: zeren izen horiek filosofoek eurek asmatuko dituzte, Montaigne handiak esaten zuen lelo hari jarraituz: izan behar da zuloaren aurrean bere urratsak borrratzen dituen piztia hori bezala. Baina honetaz hitz egin nizuen lehengo batean, hau da, Hesiodoren prefazioan ageri den protofilosofoaz, poeta ez den poetaz, hura ezen Musek egia esaten baitioten. Baina orain beste pauso intermedio bat aipatu nahi dizuet. Eta da Marcel Detiennek bere liburu itzelean -Les Maîtres de vérité dans la Grèce archaïque- bi garai hauen tartean jartzen duen horretaz: sekta filosofiko-erlijiosoak. Orfikoak, pitagorikoak, eskola misteriko guztiak (eta gero beste eskola askoren eredu izango direnak: gnostikoen antzeko guztiak kasu. Ze ikusten baita erlazio zuzena hauen eta Parmenides-Platon-ondorengoak. Horretarako, Detiennek figura nagusi bat erabiltzen du, Epimenides. Diogenes Laerziok dio berataz: Epiménides, según Teopompo y otros muchos, fue hijo de Festio; según otros de Dosiado; y según otros de Agesarco. Fue cretense, natural de Gnosa; pero no lo parecía por ir con el pelo largo. Enviólo una vez su padre a un campo suyo con una oveja y, desviándose del camino, a la hora del mediodía se entró en una cueva y durmió allí por espacio de 57 años (67). Despertado después de este tiempo buscó la oveja, creyendo haber dormido sólo un rato, pero, no hallándola, se volvió al campo; y como lo viese todo de otro aspecto y aun el campo en poder de otro, maravillado en extremo, se fue a la ciudad. Quiso entrar en su casa y, preguntándole quién era, halló a su hermano menor, entonces ya viejo, el cual supo de su boca toda la verdad. Conocido por esto de toda Grecia, lo tuvieron todos por muy amado de los dioses. Eta asuntoa da kobazuloan ametsetan jainkoekin hitz egin zuela, eta hitz egin ziotela Alétheia-k (Egia) eta Diké-k (Oreka-Egokitasuna-Justizia) batez ere. Baina mistiko-aszeta eta filosofoaren (Parmenides da Detiennek erabiltzen duen arketipoa zentzu honetan) bada diferentzia bat. Detiennek dioenez: "De Epiménides a Parménides el contexto social ha dejado de ser el mismo: el mago vive apartado de la Polis, al margen de la sociedad. Por el contrario, el filósofo está sometido al régimen de la Ciudad, y, por eso, a la exigencia de la publicidad. (...) Está forzado a abandonar el santuario de la revelación: la Alétheia le ha sido dada por los dioses, pero al mismo tiempo, su verdad se somete, si no a la verificación, al menos a la confrontación".
Ay, eta Polisaren asunto hau berebizikoa da asunto honetan. Ze filosofoak nahiko du apartatu baina ezin du. Diogenes Laerziok berak esaten du nola nahi Talesek utzi zituen "asunto publikoak" physis-a inbestigatzeko; nola Heraklito, el odiador de la Polis por antonomasia, dejó su libro en el templo de Éfeso y se retiró; nola Platonek bere VII. kartan uko egiten dion politikari; Parmenides, noski, zeinak Frost horrek bezala, Jainkosaren aurrean aukeratzen baituen kaminu gutxi transitatua. Es un querer y no poder. El filósofo ya es hijo de la polis, y lo será para toda la aeternitas. Bestela begira Deleuzen honako maniari, Zizek-ek kontatzen duenari: "Cuando alguien se le sentaba al lado para discutir algo; se indignaba y se iba". Letek esan bezala: ihes betea zilegi balitz, nonbait balego bakea...
Motzin

miércoles, 20 de octubre de 2010

PICO DE LOS INFIERNOS

Gaur "hazañas" jartzera noa, o sea ke, barkamenak lehendabizi. Baina eske hotzak gogoratu dit pasartea. Gasteizko tundratik paseatzen nenbilela galdetu diot nere buruari: Little, non pasa huan hik hotzik haundiña? Ta erantzuna kontatuko dizuet, mantso, hitzak pausatuz, hazañas on batek behar duen bezala.
Ziren nire garairik onenak. Sokorrismoko titulua ateratzen nenguan, eta nolatan kursillo hortan nintzan Getari logika elementalian bezala, ba gorputzari sekulako estutuak ematen nizkion besteen pare jartzeko. Pare bat kilometro egunian-edo egiten nituen piszinan.
Eta halaxe joan nintzan Pantikosara Little Jumper-ekin. (Little Jumper edo Enano saltarín da, besteak beste, gure Palace-ko etxera maiz etortzen zen mutiko introbertitu eta isila. Juas, juas.) Ba joan nintzen harekin Pantikosara, artean ezagutu gabe nenguala ia Pirineo guztia.
Pantikosa izugarri polita zen orduan, taberna zahar baina xarmant batzuk eta refugio bat, Casa de Piedra, oraindik tente dirauena. Ordea orain da leku puskaz bestelakoa, makrohotel bat egin baitzuten, makro, baina makro makro, erabat tapatzen dituena aurretiko etxe txikiak. Baina ez naiz nostalgiko jarriko Ulises bezala. Ba Casa de Piedra hartatik atera ginan Pico de los Infiernos egitera. Kit-kat: ze politak diran izen horiek: Infernuko erreka gogoratzen didate, Baztan, Bortziri eta Sara inguruetatik pasatzen den errekatxoa, Ertzebeltzeko Bordaren parean Infernuko errota milenarioa gordetzen duena. Calla Ulises!
Bueno, ba jarri ginan bidean eta gure intentzioa Lagos Azulesen lo egitea zen. Pico de Los Infiernos bidean hau zen plana: Bachimaña-Lagos Azules-Pikuak. Igo ginen bachimañara, non refugio eder bat dagoen, eta segi genuen ba Lagos Azulesera. Impresionante: da leku bat sekula ahaztuko ez zaidana, territorio lunar, ederra bezain arraroa. Baina, leku paregabeek bezala, bazuen bere kontrapartida, hain zuzen ere, bertako refugioa (eta Hernaniko txikiaren mapan bestela azaltzen zena) txabolo puta bat zela, hojalatazko txakur-txabola bat, aterik gabe gainera. Hura izan zen espantua! Hura ezinegona! Nola pasa behar genuen guk gaua han? Hotz harekin, 2000 metro baino gorago? Bada ez zitzaigun Bachimañara jaistea baino beste aukerarik geratzen; 500 metro behera. Eta, hori gutxi balitz, hasi ginanean jaisten, euria hasi zuen eta jaitsiera guztian busti-ta-busti, blai eginda geratu arte.
Azkenean Bachimañan pasa genuen gaua, baina erropa guztiak bustita. Neri kantzontzilo guztiak busti zitzaizkidan motxilan, eta, ondorioz, hurrengo goizean gora abiatu behar kantzontzilorik gabe. Gainera, kontutan hartu gauza bat. Hernaniko txikia, hain profesionala, hain elegantea bera, kriston erropakin zijoala, goretex y su puta madre, eta ni, ordea, nere txandal azulmarino mitiko batekin (nere neskak ez jazteko erregutzen dizkidan horietakoekin alegia). Ba hantxe igo nintzan 3000 metro baino gorago, Bachimañatik pikuetara, eta gero jaitsi egun berean. Bertsolari zaharrek esango luketen moduan: Hoyek izan ziran hotzak; hoyek gorputzari emandako maltratuak!; ibilialdi osoan eskuak poltsikotan sartuta nere genitalak -que no los enseñaba en público en ese momento ni de coña- masajeatzen! Baina, surtez ez nuan konjelaziorik izan eta dutxa beruan goxatu nitun nire zerak casa de Piedrara iristean.
¡Ay, vida mía, cuánto sufro y qué poco me quejo!
LL

viernes, 15 de octubre de 2010

AMOR DE PADRE


Ícaro tiene muy poco papel en su obra. De él se cuentan un par de anécdotas: que jugaba mientras su padre trabajaba en las alas, y que quiso volar cada vez más alto, hasta que el sol derritió la cera y cayó al agua. A priori parece poco bagaje. Y más si tenemos en cuenta que se dio, según cuentan los mitos, su nombre a una isla y a un mar del Jónico.
Y es que la figura del padre es alargada. Ícaro es el hijo de Dédalo, su futuro. Esto queda patente por el cuidado con el que el padre le alecciona. Uno sufre por Ícaro, pero al mismo tiempo sufre por Dédalo, cuando se imagina a un hombre que lo ha perdido todo, que pregunta dónde está a su hijo y sólo ve unas plumas que salen del agua. Ovidio dice que le hizo una estatua a Hércules, solamente para agradecerle que hubiera sepultado a su hijo.
Este amor de padre, protección que no es total ni puede serlo, pero que deja al hijo a su aire, no se ve en la mitología hebrea. Allí encontramos la figura de Abraham, primer patriarca y hombre piadosísimo, tan piadoso que el mismo Dios le quiso poner a prueba. Una vez que paseaba por allí, le llamó el Señor y le dijo: “Coge a tu hijo Isaac, ese al que quieres tanto, y vete al territorio de Moria. Sube al monte que te indicaré y ofréceme a tu hijo como sacrificio”. Abraham no quiso negarse, ni siquiera hay en ese pasaje, un triste regateo. No le dijo: te cambio lo del hijo por un carnero. No. Abraham se echó al monte con Isaac, su único hijo, su futuro, sin dar ninguna señal de tristeza.
¿No hay en este padre una diferencia clara con Dédalo? Lo que no hay, de ninguna manera, es algo absurdo en la reacción de Abraham. Según su propia manera de pensar, no hizo mal. Abraham temía a Dios más que a nadie ni a nada, quizá intuía de qué era capaz, y en eso no se puede decir que se equivocara. Si vamos unas mil páginas más allá, el mismo Yahvé, Dios, mandó a su hijo, único también por ahora, a que fuera sacrificado por los habitantes de Jerusalem. Está claro que los padres semitas eran de otro tipo de amor.
Pero, ¿y los hijos? ¿Qué decir de ellos? Isaac no se rebeló a su padre. Le preguntó dónde iban, y por qué, si iban a sacrificar, no llevaban ningún animal con ellos. Abraham le contestó: Dios proveerá (o en la traducción al euskera: Utzi hori Jainkoaren esku, seme). Y parece que Isaac entendió la contestación, pues se fue callado al matadero como intentando pensar en otra cosa. Pudo haberse escapado, sí, pero entonces no sólo se habría rebelado contra su padre, si no también contra el Padre, al Señor y Dios Yahvé, el que destruye ciudades y las pasa a cuchillo. Debió de pensar que había cosas peores que la muerte.
Tampoco podemos decir que se equivocara el pobre Isaac. Jesús, hijo de Dios, no se rebeló, y si no lo hizo alguien divino, ¿cómo lo iba a hacer Isaac, el pobre chavalillo mortal? En el fondo, la muerte a cuchillo no era plato de buen gusto, pero ya hemos dicho que había cosas peores. Por ejemplo: ser azotado, coronado con espino, obligado a llevar un madero, clavado en una cruz hasta ser atravesado por una lanza… La mente del pobre Isaac seguro que no iba tan lejos, pero ya sabía como se las gastaba el Señor.
También lo sabía el nazareno, que se movió toda la vida guiado (derechito a la cruz) por el amor de su padre, y si fuera poco sugiriendo a los demás que amaran a Dios porque Dios los amaba a ellos también. Su único momento de rebeldía fue en la misma cruz, cuando dijo algo que el mismo Isaac pudo haber dicho tranquilamente:
- Padre, padre: ¿por qué me has abandonado?
Abraham abandonó a su hijo; Yahvé abandonó a su hijo. Era todo lo que tenían, y por eso mismo era lo máximo que podían dar. Abraham consiguió así demostrar a Dios todo el amor/temor que le tenía. Yahvé demostró todo lo que amaba/temía a la humanidad. Dijo: desde entonces a ver quien era el majo que no correspondía a ese amor de padre.
Ícaro también grito el nombre de su padre, pero no porque lo había abandonado. Él fue quien se salió del camino, el que quiso rebelarse. Y por eso su padre no lo encontraba cuando miraba detrás. Esa rebeldía le valió a Ícaro la muerte y a Dédalo una pena amarga. Quizá le hubiera ido mejor si hubiera seguido el camino marcado. Isaac se libró por eso, cuando un ángel, criatura alada para más señas, paró la mano de su padre cuando iba a proceder a sacrificarlo. A Abraham, su gesta inacabada le valió para morir viejo y rico, e Isaac heredó su riqueza, y el amor/temor de su padre.
A Jesús las cosas le fueron bien. Tuvo que esperar unas horas debajo de la lapida, días que se le harían largos. Ese fue seguramente su particular laberinto. Pero después ascendió a los cielos, no por el camino directo, como quería Ícaro, si no por el único que te permite salir bien parado y sentarte e la vera del Padre: por la puerta trasera. Por eso ahora, colgado en tantos templos con las manos extendidas, no tiene alas detrás.
Pero Ícaro no acabó bien. A él los dioses no le dieron nada. No pasaba Yahvé por allí, ni Zeus o Poseidón, ni Apolo, ni Atenea. No hay dioses en el mito de Ícaro, y, aunque los hubiera, seguramente Dédalo no les hubiera echado la culpa de la muerte de un inocente. Los dioses griegos eran tan crueles como los semitas, pero Dédalo no amaba/temía a los dioses de igual manera. Podía entender que en ese momento nadie pasara por allí, o que igual pasaban todos, pero nadie le dio importancia a la caída del chico. Auden escribió algo parecido del cuadro de Bruegel. Y luego escribió otro poema donde contaba que el final de Ícaro no fue tan triste: “He became a land.”
O también entendió que la curiosidad exige un precio. Y que quien acaba por acercarse demasiado termina quemándose. El sabio de la caverna de Platón también salio a ver el sol, y ya no fue el mismo. ¿Es mejor quedarse donde estás, o salirte de la ruta, aunque la cera pueda derretirse? Albert Camus votó por Ícaro:“En este lugar, dejo el orden y la medida para otros. (…) Dentro de un momento, seré consciente de que estoy cumpliendo una verdad que es la del sol, y que acabará siendo la de mi muerte.”
LL

miércoles, 13 de octubre de 2010

Beste txori batzuk

Kuriosoa kontua. "Belearena" -ezdakitzenbatgarrenez- irakurtzen, aspaldi idatzitako ipuin bat gogoratu dut. BUPeko 3.ean edo COUn idatziriko ipuintxo bat, "Txoria" bezala gordeta daukadana. Eta txoriei buruz dihardugunez... Hain aspaldiko gauzak (aspaldiko izan beharko, zenbat denbora ez dudala ezer "literariorik" idazten...) erakusteak lotsa apur bat ere ematen du (beti naïve diruditen gauzak), baina bueno, idazteko nagikeria beste noizbait idatzirikoek konpentsatzen badute... gainera, ez da okerra noizbehinka gorderiko gauzatxoak erakustea ere, LL-k bere ipuintxoarekin egin digun bezala (hau ere, esan zigunez, aspaldi idatzia). Beste estilo bat da noski, eta gaia, ez dakit ba, ezer esatekotan, tripitero xamarra edo. Hemen ba "Txoria", y sean ustedes indulgentes, que es de época mu pichoncilla:

"Txoria nintzeneko garaia gogoratzen dut. Ez zioen inork ezer, hegalaldi luze eta geldiezinetan iragaten nuen denbora. Beste txorien erara egina nintzen, baina nire helburua hegaran egitea baino ez zen. Zergatik? Ez dakit. Baina txoria nintzen, kontzientzia nuen, eta denboraren iragatearen zentzuak amaigabeki aspertzen ninduen hegalaldi luzeetan. Horregatik bihurtu nintzen sator. Nola? Zer axola dio. Satorra nintzen eta lurrazpia zerua baino zentzuzkoagoa suerta zekikedalakoan nengoen, eta hortaz zulatu, zulatu eta zulatu egin nuen. Halako batean ibilgune zabal xamar batera heldu nintzen. Sator ugari usain zitezkeen bertan, guztiak norabide berean zihoaztela. Batek galdetu zidan: - Nora zoaz? Eta nik: -Ez dakit ba, edonora. Barrezka hasi ziren neurrigabeki. Baina ezberdinak ziren euren barreetan azpientzun zitezkeen sentimentuak. Gutxi batzuen barreak krudeltasun nahi bat ezkutatzen zuen. Besteenak ostera barre etsitu bat zirudien, negar ez egitearren eginiko barrea zirudien, eta nolabaiteko konplizitate batek kutsatzen zuen.

Barreengandik iheska, lurretan barneratu nintzen azkar, desagertzeko nahiak itsuturik. Oihu bat entzun nuen atzean: - Eh, ezin zara hortik joan, lur horiek pribatuak dira! ...luze zulatu ostean, lurrazalera irtetzea lortu nuen. Ez luzarorako ordea, muturra ageri bezain laster buruan zerbaitez eman baitzidaten, eta berriro egin berri nuen zuloan erori bainintzen. Eman zidaten kolpea zela eta nekearen poderioz, lo sakonean hartu nuen atseden. Amets egin nuen.

...(...V. urtea. Jakintza berrien gailentzea. Proportzio planuen teoriaren arabera ulertzen da unibertsoa. Unibertsoa, bertako planeta-kate eta erakartze prozesuak, masa enzefalikoa dira. Hobe esan, neurona batean bizi gara, eta unibertsoaren explosio/inplosio teoria zuzena zen, gure unibertso-organismo biziduna den neuronaren explosioa bere ideien arteko loturak gauzatzeari baitagokio (gazte denboran), eta inplosioa berriz ahazturari edo oroimen galtzeari (neuronaren zahartzaroan). Gure eguzki sistemak inplosionatze prozesuan sorturiko masaren leherketa batek zulo beltz bat osa dezake, zeina galduriko oroitzapen bat den, inguruan, berarekin erlazionaturiko oroitzapenak erakartzen dituelarik, hasierako oroitzapen galdu harekin batera, erlazionaturiko beste oroitzapenak inkonstzientera garraiatuaz, konstzientziaren oroimenetik at.

Guk geuk ere barnean unibertsoak nabari ditzakegu. Gurea bezalako mundu bat da edonoren barnean alzheimerra sortzearen arrazoi edo iturria. Erabat deuseztaezinak diren izakitxoak agertzen dira izate ordenatu eta zuzenean, eta irrazionalitatearen eta absurduaren munduari existentzia ematen diote, arrazoiaren eta inoiz okertzen ez diren kalkulu zehatzen mundu batean.

Beraz, gutariko bakoitzak nahiago du, berauk gain-mailako unibertso-izakiari sorturiko alzheimerrean existentziaren barne minaren gozamena nabaritu (bizi), baina era berean ez du bere buruarendako alzheimerrik nahi. Ez du nahi bera bizi den unibertsorik bere barruan, ez du bere burua bereak diren muinetan nabaritzerik nahi (ez du izatearen pisu eta sufrimenturik nahi). Amen... ...)...

Ezintasun sentsazio batez esnatu nintzen. Kolpearen ondorengo ametsean, guztia uler nezakeela eta jakintza oro neuregan nuela egin nuen amets, eta ezagutzeko jada ezer ez zela gelditzen.

Neuk nahi gabe, sator izatetik gizaki izatera iragana nintzen. Zuhaitz baten itzalean eseririk topatu nuen neure burua, lurrean sagar bat ikus zitekeelarik, ondoan, ni esnatzera itxaroten bezala. Sagarra izango zen akaso buruan jo ninduen objetua.

Horrela begira ari nintzaiola, zenbait ideiek nire muinei erasotzeari ekin zioten. Sagarra lurrera erortzeari arrazoi bidezko esplikazio bat eman niezaiokeela iruditzen zitzaidan, momentua deskubrimentu hortarakoxe egina balitz bezala.

Baina nire iraganeko sator izatearen indarrez, izaniko ametsa gogoratu nuen, eta amets gogaikarri hura egi bihur zedin eman beharreko lehen pausua ematear nengoelako sentsazioa izan nuen. Beraz, sagarra hartu, galtzen aurka igurtziz garbitu, eta tabernarako bidean jan nuen, harrapatzear nengoen mozkorrean pentsatzen, ideia zientifikoak uxatuz.

Sagarraren murtxikina belar artera botaaz, tabernako atea iragatear nengoen, ardo zozoari lehen tragua emateko desiran. Atea iragan bezain laster baina, inurri bihurtu nintzen. Azken bi izate aldaketak neuk ez nahirik eginak ziren, eta hori ez zitzaidan batere atsegin. Harridurak jota, gelditu egin nintzen. Atzean nuen inurria, orduan, garraisi batean hasi zitzaidan ea mugituko ote nintzen edo zer egiteko asmoa nuen, bere lan-arteko tragu bakarraren bidean oztopo bat bainintzen. Ilada batean nengoela konturatu nintzen deblauki. Iladaren bidetik irten, eta non ote geunden galdetzeari ekin nion inguruko inurrien artean. Guztiek “Tontokeririk ez niri, eh?!”, “Hori ez duk galdetu ere egiten!”, eta horrelakoekin erantzuten zidaten, eta mesfidantza tonuan nabaritzen zitzaien eurek ere ez zekitela benetan non ziren, baina lotsagarri egiten zitzaiela onartzea.

Halako batean, tipo buru-haundi bat etorri eta “Hi, iladara!” zakar batekin eta leunagoa ez zen bultzada baten laguntzaz, iladan sartu ninduen berriz, bertan nire ostean gelditu zirenen kexurako. “Ixo!” eta denak ixilik. Zakarkeri honek sator izatean edukiriko ametsaren osteko sentsazio bera ekartarazi zidala eta, ohartzen hasi nintzen nire gizaki izateko ezagutza edo deskubrimentu zientifikoa gabe ere, ametsa egi bihurtzeko bidean zihoala.

Izan ere, zer ezberdintasun ote dago galdera ororen erantzuna jakitearen eta galderak egiteko ahalbiderik ez izatearen artean?"

Stn