EL MITO DEL ELEGIDO

Atzo Satan-txikirekin solasean, ari ginen mitoaren gaiaz. Eta berak esaten zuen nolatan mitoa dagoen present gure eguneroko pentsakeretan, jardueretan, e. a. Bakarrik behar da pixka bat "raskatu" atera dadin argitara. Eta hementxe dator "aukeratuaren" mitoa, filosofoak halanola laikotu, ezkutatu, lausotu duena baina, betiere, hor dagoena epidermisaren azpian.
Mito honen zantzuak, adibidez, ikus daitezke mundu semitan, eta dira profetarenak. Leon Dufour-ek dioenez (http://hjg.com.ar/vocbib/art/profeta.html) bere vocabulario bíblico itzelean, jada Abraham zaharrari aplikatu zitzion profeta izena, izen hau beranduago eman bazitzaion ere. Izan ere, lehen profeta ofiziala Moises da, zeinak gainera lotura berezia duen Jesusito, Mahoma eta gaurko filosofoen arrazarekin, zeren eta baibaidu hauen ezaugarri bat: ser el profeta definitivo. Hau da, Deuteronomioak ondo dioen bezala: "después de él nadie le igualó". Eta hau gainera lege forman ematen da aditzera, ezen deuteronomioaren prosa ez baita ez txantxetakoa eta erlatibismoari emana:

«Izan guztiz zintzo Jaunarekin zeuen Jainkoarekin. 14 Beren lurraldetik botako dituzuen herriek igarle eta aztiei egiten diete kasu; zuei, ordea, ez dizue Jaunak zeuen Jainkoak horrelakorik lagatzen. 15 Jaunak zuen Jainkoak ni bezalako profeta sortuko du zuen artetik, herritarren artetik. Entzun berari!

18,15 Moises bezalako profeta. Entzun berari!

16 Horixe da, Horeb mendian bildurik zeundetela Jaunari zeuen Jainkoari eskatu zeniotena: “Ez dugu Jaunaren geure Jainkoaren ahotsa berriro entzun nahi, ezta sute hori ikusi nahi ere, hil egingo baikara

18,16 hil egingo baikara:

bestela”.

18,16 bitartekoa eskatu

17 Orduan, Jaunak esan zidan: “Ongi deritzot herriak esandakoari. 18 Zu bezalako profeta sorraraziko dut herritarren artetik; neure hitzak ezarriko dizkiot ahoan eta nik agindurikoa esango die.

18,18 neure hitzak ezarriko ahoan.

19 Profetak nire izenean adierazitako mezua onartuko ez duenari, neuk eskatuko dizkiot kontuak. 20 Baina nik agindu gabeko mezua nire izenean adierazten edota jainko arrotzen izenean hitz egiten ausartzen den profeta hil egingo dute”

"Nabi" hitza ematen zaio Misesi, hain zuzen ere guk "prophetes" grekoarekin lotzen duguna. Hitz honek aurreko hitz hebreo zaharrak gainditzen ditu ("vidente", "hombre de Dios", "visonario" esateko balio dutenak). Profetaren ezaugarri bitxienetako bat da bere ofizoaren latztasuna. Desmadre garaietan deitzen dio Jainkoak, eta agintzen egia esan diezaiola artaldeari, eta egia izaten da oso desagradablea. Hau dela eta, profetak askotan pena handiz hartzen du bere nonbramentua. Pasa zitzaion Moisesi, eta esan zion Yahveri ez zuela horretarako trebeziarik, hain zuzen ere hitzmotela zelako (de los más ilustres de mi raza, por ello). Ezekielek esku indartsu baten presioa bezala sentitu zuen "deia"; eta Jeremiasek eta Isaiasek, aitzaki bana jarri omen zioten jaunari (lehenak bere ahultasuna eta bigarrenak bere pekatuak) utz zitzaon. Baina profetaren patua horrelakoa da, inork ezin baitio deiari muzin egin. "El Señor habla -dio, Amos, beste profeta baten liburuak- ¿quién no profetizará?". Ez dago ihesbiderik, da, gaur eguneko hitzekin esango genukeen maneran: bokazio bat.
Jakina da mundu grekoan ez daukagula Israelko profetaren irudi hau. Prophetes da igarle bat, Delfosen Apoloren hitzak botatzen dituen emakumea, baina baita ere hala konsidera daiteke poeta. Poeta, baina poeta ez dena. Poietes dena, hau da (Martinez Marzoa: El decir griego): "... a lo largo de la historia de la Grecia arcaica y clásica se va seleccionando una palabra para designar aquel decir que precisamente en su condición de decir es señalado y excelente, y esa selección recae sobre una palabra de uso muy frecuente, a saber, la que significa ni más ni menos que "hacer" en el sentido de "producir", poieîn, y ello precisamente de manera que el "objeto directo" (lo "hecho" o "producido") no es aquello que nosotros llamamos "la obra" (el "poema" o algo así), sino que es la cosa; (...) lo que el griego dice del poîetés es que él poieî la cosa, "produce" la cosa." Poeta ez diren poeta hauek, "produzitzen" dute hitzen bidez, baina beti jainkoen ahotsaren bidez. Musak kasu. Horrela ikusten dugu Homero bat, zeinak Iliadaren lehen hexametroan dioen: "Canta, oh diosa, la cólera del Pelida Aquileo; cólera funesta que causó infinitos males a los aqueos y precipitó al Hades muchas almas valerosas de héroes, a quienes hizo presa de perros y pasto de aves". Hesiodorengan bada aldaketa bat, eta lehengo batean idatzi nuela uste dut. Zeren Hesiodok, noski, Musen bisita jasotzen du, baina esaten diote zera: badakitela gizakiei egia eta gezurra kontzatzen, baina berari, Hesiodori, egia kontatuko diotela. Horrela dijoaz formatzen "obra" hauen, prefazioak, hain zuzen ere besteen gezurrak edo okerrak presenteago izanez arkaiko-klasiko munduan zehar, budean gorago aipatu dudan figura bat bihurtzeko: el enviado por antonomasia. Prefazio antzekoak aurkitzen ditugu Heraklito eta Parmenidesen. Bigarrenari Jainkosak iritzien bidetik apartatzeko eskatzen dio bere gurdi eta guzti, eta egia (alétheia) entzun dezala. Heraklitok "diskurtso" edo logos bat entzuten du profeta moduan, era bikainean esplikatzen duena bere liburu galduaren hasierako fragmentuan:

1. Aunque este logos existe siempre, los hombres se tornan incapaces de comprenderlo, tanto antes de oírlo como una vez que lo han oído. En efecto, aun cuando todo sucede según esta razón, parecen inexpertos al experimentar con palabras y acciones tales como las que yo describo, cuando distingo cada una según la naturaleza y muestro cómo es; pero a los demás hombres les pasan inadvertidas cuantas cosas hacen despiertos, del mismo modo que les pasan inadvertidas cuantas hacen mientras duermen.

Eta beste fragmentu esanguratsu bat:

50. Cuando se escucha, no a mí, sino a la Razón, es sabio convenir en que todas las cosas son una.

Hemendik aurrera, laikotuko da mitoa, eta filosofiari egiak hitz egingo dio prefazioetan, non esaten dion bera dela aukeratua, baina beste hitz batzuekin. Jada ez du jainkosarik aipatuko, eta aipatzen badu da berak sortu balu bezala, mitoari buelta ematen (Boezioren konsolamendua irakurri besterik ez dago). Izan ere aukeratuaren mitoa Platonek -zeinek beste!- ezkutatzen baitu Ion dialogoan. Ion "o de la poésia". Ion poeta, Efesokoa, poetetan onena, izango da Sokratesen biktimetako bat, eta bere ofizio eta gaitasunak por los suelos utzi ondoren, Sokrates makurrak berak emango dio arrazoi gaiztoa: edo profeta bat zera eta beraz ez duzu zientziarik jainkosak poseitua (prophetes) baitzaitu eta ez duzu zure buruz hitz egiten, edo benetan baduzu techné-episteme edo zientzia, eta zara beraz gizaki jakintsu eta zintzo bat (kasu horretan noski, zure zientziaren berri eman behar didazu (hau da: filosofoa izan):

Sócrates:

Por último, si es al arte al que debes esta habilidad y comprometido como estás a mostrármela, faltas a tu palabra, entonces tu procedimiento es injusto. Si por el contrario, no al arte sino a una inspiración divina se debe el que digas tan bellas cosas sobre Homero, por estar tú poseído y sin ninguna ciencia, como te dije antes, en este caso no tengo motivo para quejarme de tí. Por lo tanto mira si quieres pasar a mis ojos por un hombre injusto o por un hombre divino.

Ion:

La diferencia es grande, Sócrates; es mucho mejor pasar por un hombre divino.

Sócrates

En este caso, Ion, te conferimos precioso título de celebrar a Homero

LL